24 grudnia – Psalm Nowego Przymierza

Ostatnia Ewangelia Adwentu to druga, obok Pieśni Maryi, najsłynniejsza pieśń chrześcijańskiej liturgii: Benedictus. Pieśń Zachariasza wykonywana jest codziennie podczas modlitwy dzisiaj zwanej jutrznią, a w tradycji łacińskiej określanej wyrazem laudes.

Wiele o tej pieśni powiedziano i napisano. Gwoli wstępu trzeba jednak zaznaczyć, że składa się ona z dwóch obszernych zdań, które współczesna egzegeza przypisuje czasami innym autorom oraz tradycjom. Pierwsze zdanie (wersety 67-75) ma charakter starotestamentowego psalmu, a drugie (76-79) – nowotestamentowego proroctwa. Jest w tym podziale sporo racji, jednak przypisywanie tym zdaniom różnego autorstwa (różnych tradycji!) i poszukiwanie rozmaitych źródeł ich „ostatecznej kompilacji” niesie ze sobą niebezpieczeństwo niezrozumienia całości przekazu, a także rozbicia konsekwentnej formy, celowo i świadome je zestawiającej, bowiem właśnie połączenie psalmu i proroctwa nadaje dzisiejszemu Kantykowi wyjątkową teologiczną treść oraz poetycką rangę. Świetnym wyrazem tej przedziwnej, wewnętrznej jedności formy, są wersety części „psalmowej”, które mówią wprost o proroctwie: „Zachariasz […] został napełniony Duchem Świętym i prorokował” (67) oraz cały werset 70.

Wyobraźmy więc sobie, że autorem całości kantyku jest właśnie Zachariasz, tak jak przekazuje nam to litera Ewangelii. Załóżmy, że było to możliwe, skoro był on uczonym kapłanem i spotkało go, w samym sercu Jerozolimskiej Świątyni, wyjątkowe doświadczenie Zwiastowania. A jeżeli komuś wydaje się to wciąż niewiarygodne, to załóżmy przynajmniej, że tymi słowami uczona tradycja wyraża i ukazuje prawdziwego Zachariasza i jego przesłanie dla całego chrześcijaństwa: przesłanie kapłana starotestamentowej Świątyni Jerozolimskiej, który został właśnie ojcem pierwszego proroka Nowego Testamentu.

67 Werset ten należy łączyć z omawianym wczoraj wersetem 64. Całość hymnu jest darem łaski, wyrażonej imieniem Jana Chrzciciela, a łaska ta pochodzi od samego Jezusa, którego Jan spotkał już w łonie matki, podczas nawiedzenia Elżbiety przez Maryję.

68 „Błogosławiony” (eulogetos) – nawiązuje do „błogosławiąc” (eulogon), również z wersetu 64.

„Odkupienie” (lytrosis) – dosłownie „rozwiązanie”, od czasownika lyo (por. pl. „ana-liza”, „dia-liza”); po grecku słowo to ma również znaczenie „okup”.

69 „Obudził” (egeiren) – również „podniósł”, to samo słowo odnosi się w NT do zmartwychwstania.

„Róg” (keras) jest biblijnym znakiem siły.

„W domu Dawida” – czyli w domu królewskim i mesjańskim zarazem.

70 Werset potwierdza ścisłe wewnętrzne połączenie, w jednym kantyku, psalmu oraz nowotestamentowego proroctwa.

71 Werset w stylu typowym dla języka psalmów Starego Testamentu.

72 „Wobec ojców” (meta ton pateron) – dosłownie meta znaczy tutaj „z nimi”, „w ich towarzystwie”, „przy”, „razem z”,,,pomiędzy”, „pośród”, z czego wynika, że chodzi o działanie Boga zarówno wobec ojców Izraela, jak i wobec ich synów.

73 Chodzi o słynną przysięgę o potomstwie Abrahamowym, która spełnia się w Izaaku i w jego dzieciach (Rdz 17,1-5; 21,1 LXX). O przysiędze tej mówi też w bardzo podobnych słowach Pan do Izaaka (Rdz 26,2-3 LXX).

74 „Bez strachu” (afobos) – warto zestawić to miejsce z pojawiającym się w Pieśni Maryi (Łk 1,50) imiesłowem „bojącym się Go” (foboumenois auton).

75 „W świętości” (en hosioteti) – w wierności wobec Boga i w przestrzeganiu Jego Prawa. Hosiotes to jedno z dwóch greckich pojęć określających w NT świętość (od przymiotnika hosios), występujące zdecydowanie rzadziej od hagiotes (przymiotnik hagios). Obecny tutaj odprzymiotnikowy rzeczownik jest użyty w NT tylko dwa razy, drugi raz w wersecie Ef 4,24, także obok „sprawiedliwości” (dikaiosyne).

„Wszystkim naszymi dniami” – przekład dosłowny, zakładający że nie chodzi tutaj tylko o wyrażenie rozciągłości w czasie, lecz także o tego czasu uświęcenie, o uświęcenie wszystkich dni wszystkiego stworzenia.

75 i 76 „Przed obliczem” – rzadki grecki przyimek enopion tłumaczę etymologicznie: pochodzi on od przyimka en („w”) oraz od rzeczownika ops („wzrok”, „oblicze”), jako grecki odpowiednik hebrajskiego wyrażenia przyimkowego al-penei.

78 „Wnętrzności” (splanchna) – przekład dosłowny, najgłębiej wewnętrzne części ciała są tu obrazem najgłębszej istoty duchowej. Wnętrzności uważa się też czasami za „siedlisko” uczuć.

„Miłosierdza” (eleos) – to samo słowo występuje w wersecie (72), znowu integralnie łącząc „część psalmową” z „częścią prorocką” kantyku.

„Wejrzy na nas” (episkepsetai) – w niektórych przekazach oraz tłumaczeniach (np. w Wulgacie) czasownik ten występuje w tym miejscu w czasie przeszłym („wejrzało na nas”, łac. visitavit). Obydwa warianty tekstu wydają się być komplementarne, skoro „Wschodem z wysokości” jest Sam Jezus, zwłaszcza że trzeba też to „wejrzenie Słońca” rozumieć również jako „wizytę” (visitavit). Światło Słońca, tak odległe i palące, z prędkością światła właśnie dociera na ziemię, oświecając ją i ożywiając.

79 „Ukazać się” (epifanai) – stąd polska „epifania”, objawienie.