piątek I tygodnia Wielkiego Postu – sprawiedliwa wymiana darów

Mt 5,20-26
Przekład: 

20 Mówię bowiem wam, że jeżeli nie zaobfituje wasza sprawiedliwość więcej niż [sprawiedliwość] pisarzy i faryzeuszy, nie wejdziecie do Królestwa Niebios.

21 Usłyszeliście, że powiedziane zostało przodkom: Nie będziesz zabijał, kto zaś zabije, związany będzie sądem.

22 Ja zaś mówię wam, że każdy zagniewany bratu swojemu związany będzie sądem, ktokolwiek zaś powiedziałby bratu swojemu raka, związany będzie Sanhedrynem, kto zaś powiedziałby {bezmyślnie}: głupcze, związany będzie aż do Gehenny ognistej.

23 Jeżeli więc przyniósłbyś dar swój na ołtarz i tam wspomniałbyś, że brat twój ma coś przeciw tobie, 24 zostaw tam dar swój przed ołtarzem i odejdź, pierwej pojednaj się z bratem swoim i wtedy, przyszedłszy, przynieś swój dar.

25 Zostań sprzymierzeńcem przeciwnikowi swojemu szybko, dopóki jesteś z nim w drodze, aby nie oddał cię przeciwnik sędziemu i sędzia słudze, i do więzienia będziesz wrzucony.

26 Amen mówię ci: nie wyjdziesz stamtąd, dopóki nie oddasz ostatniego grosza.

Uwagi: 

20 „Zaobfituje” (perisseuse) – również „przekroczy miarę”. Sformułowanie wydaje się celowo paradoksalne, ponieważ zazwyczaj sprawiedliwość łączy się z wyznaczaniem i respektowaniem miary, tymczasem „akuratna” jest tutaj właśnie sprawiedliwość faryzeuszy! Por. też np. Mt 13,12; 14,20.

21 „Przodkom” (tois archaiois) – od słowa arche („początek”, „zasada”, „władza”, „pierwsza przyczyna”). Można byłoby przełożyć „[ludziom] pierwotnym”, gdyby wrażenie to nie było po polsku zleksykalizowane w innym znaczeniu.

„Zabijał” (foneuseis). Niektórzy tłumaczą „mordował”, co mogłoby wynikać z dwóch następujących przesłanek: Po pierwsze, istnieje inny grecki czasownik apokteino, który oznacza wszelkie zabijanie, natomiast użyty zarówno tutaj jak i w Septuagincie (Wj 20,15; Pwt 5,18 LXX) czasownik foneuo odnosi się raczej właśnie do mordowania albo – co bardziej ogólne od mordowania, ale wciąż bardziej „szczególne” od zabijania – do zabijania z premedytacją. Po drugie, odpowiadający mu tutaj hebrajski czasownik racah jest terminem prawnym i jako taki ma znaczenie „mordować”. Jednak jego wielokrotne użycie w Księdze Liczb (Lb 35), gdzie opisana jest instytucja „miasta ucieczki”, ustanowiona celem ochrony nieumyślnych zabójców, częściowo kwestionuje taką interpretację, ponieważ czasownik ten oznacza tam właśnie zabicie nieumyślne, bez premedytacji.

To, że nie występuje tutaj ogólny czasownik określający zabijanie (gr. apokteino, hebr. harag, hikkach), ważne jest również w kontekście kolejnych wersetów, które – mimo że nie zawężają jego znaczenia, a raczej piąte przykazanie „poszerzają” –  poszerzeniem tym jednak je doprecyzowują. Właśnie dlatego przekład „mordować” wydaje się niepozbawiony sensu jako być może lepiej określający „zabijanie” w sferze duchowej.

22 „Związany” (enochos) – trzymany bez możliwości ucieczki, „uwięziony sądem”.

„Sąd” (krisis) – tutejsze znaczenie łączy w sobie sąd jako instytucję ludzką (radę miejską) ze znaczeniem wyłożonym w rozmowie Jezusa z Nikodemem (J 3,16-21).

„Raka” – wyraz aramejski (dzisiaj pisany rika albo rik), używany w czasach Jezusa jako karcąca wymówka ad personam, znaczy dosłownie „pusty”, „próżny”.

„Sanhedryn” (synedrion) – najwyższy jerozolimski sąd żydowski, złożony z 71 dostojników. Sądził również Jezusa, a jego skład opisany jest w wersecie Mt 26,3. Słowem tym niekiedy określano także mniejsze sądy, ale tutaj raczej chodzi o sam Sanhedryn, skoro werset ten przedstawia trzy kolejne stopnie jurysdykcji.

„Bezmyślnie” (eike) również „na próżno”, „bez powodu”, „na chybił trafił” – od słowa „prawdopodobny” (eikos). Nawias klamrowy oznacza, że wyraz ten nie występuje we wszystkich rękopisach NT. Uznaję go jednak za należący do tekstu natchnionego, ponieważ te rękopisy, w których występuje, są liczne i ważne.

„Głupcze” (more) – wyraz używany również przez samego Pana Jezusa w przypowieściach oraz w odniesieniu do faryzeuszy i pisarzy (Mt 7,26; 23,17; 25, 25,1-13).

„Gehenny ognistej” (geennan tou pyrios) – nazwa własna, Dolina Hinnom (hebr. Ge-hinnom) to wąwóz położony na południe od Jerozolimy, gdzie palono ogień, który trawił ciała zmarłych przestępców i zdechłych zwierząt.

24 „Pojednaj się” (diallagethe) – dosłownie „wymień się” lub też „przemień się” (czasownik ten to złożenie greckiego przyimka dia - „przez” oraz zaimka allos - „inny”). W grece klasycznej oznacza on także wymianę darów, co można odnieść do opisywanego tutaj ofiarowania daru na ołtarzu.

25 „Sprzymierzeńcem” (eunoon) – dosłownie „dobromyślnym” – od przysłówka „dobrze” (eu) oraz rzeczownika „umysł” (nous).