wtorek V tygodnia w ciągu roku – traduttore traditore?

Mk 7,1-13
Przekład: 

1 I gromadzą się ku Niemu faryzeusze i niektórzy z pisarzy, co przyszli z Jerozolimy.

2 I zobaczywszy, że niektórzy z jego uczniów pospolitymi, to jest nie obmytymi, rękami chleby jedzą – 3 faryzeusze bowiem i wszyscy Żydzi, jeżeli pięścią nie umyją rąk, nie jedzą, trzymając tradycję starszych, 4 i od rynku, jeżeli się nie zanurzą, nie jedzą, i wiele innych jest [rzeczy], które przyjęli trzymać: zanurzenia kielichów i dzbanów, i miedzi, i leżanek – 5 i wypytują Go faryzeusze i pisarze:

„Dlaczego nie postępują uczniowie Twoi wedle tradycji starszych, ale pospolitymi rękami chleb jedzą?”

6 On zaś powiedział im:

„Pięknie wyprorokował Izajasz o was obłudnikach, jak napisane jest, że: Ten lud wargami mnie czci, serce zaś ich z dala trzyma się ode mnie. 7 Na próżno zaś honorują Mnie nauczający nauk [i] nakazów ludzkich. 8 Opuściwszy przykazanie Boga, trzymacie tradycję ludzi!”

9 I mówił im:

„Pięknie odkładacie przykazanie Boga, aby tradycję waszą ustanowić!

10 Mojżesz bowiem powiedział: Czcij ojca swego i matkę swoją i: Złorzeczący ojcu lub matce niech śmiercią skończy. 11 Wy zaś mówicie: Jeżeli powie człowiek ojcu lub matce: korban, co jest [tłumaczone]: Darem [ofiarnym], cokolwiek należałoby ci się ode mnie, 12 to już nie pozwalacie mu niczego uczynić dla ojca lub matki, 13 niwecząc Logos Boga tradycją waszą, w której zdradziliście.

I podobnych takich [rzeczy] wiele czynicie”.

Uwagi: 

1 „Gromadzą się” (synagontai) – ten sam czasownik odnosi się do apostołów w wersecie Mk 6,30, co Benoît Standaert (powołuje się na niego portal Orygenes+) wyjaśnia jako paralelizm antytetyczny: podobne lub nawet niekiedy identyczne nazywanie rzeczy sobie przeciwstawnych, które ma na celu jeszcze większe podkreślenie ich przeciwieństwa.

2 i 5 „Pospolitymi” (koinois) – wyraz ten zaczerpnąłem z przekładu ks. Jakuba Wujka (w Wulgacie łac. communibus). Dosłownie grecki termin znaczy „wspólnymi”, czyli nieoddzielonymi - od nieczystych pogan, poprzez obmycie. Swoistego paralelizmu antytetycznego można doszukiwać się również i tutaj: nieprzestrzeganie żydowskich przepisów wypaczających Boże prawo sygnalizuje w tym wyrazie skierowanie misji apostolskiej do pogan.

3 „Trzymając” (kratountes), a także 4 „trzymać” (kratein) – można ten czasownik rozumieć jako „utrzymywać” [tradycję], ale wyraz ten znaczy przede wszystkim „rządzić”, „opanować siłą”.

4 „Od rynku” (ap'agoras) – na rynku można było zetknąć się z poganami, a więc po powrocie obowiązywało obmycie.

„Zanurzą” (baptisontai), „zanurzenia” (baptismous) – tym samym rdzeniem określa się po grecku chrzest, co ukazuje tradycję faryzeuszy jako bluźnierczą.

5 „Chleb” (artos) jedzony jest wspólnymi (koinois) rękami, a komunia święta to po grecku koinonia (zob. powyższy komentarz do wyrazu „pospolitymi”!)

6 i 9 „Pięknie” (kalos) – znaczy również „dobrze”. Faryzeusze są tutaj, przez ponowne użycie tego słowa w wersecie 9, ironicznie porównani do proroka Izajasza.

7 „Nakazów” (entalmata) – słowo bardzo bliskie greckiemu „przykazaniu” (entole) – obydwa pochodzą od tego samego czasownika. Znowu ironia, są to jednak dwa różne wyrazy.

8 „Trzymacie” (krateite) – znowu nie tyle „zachowujecie”, ile raczej przede wszystkim „zarządzacie”. Takie rozumienie wynika z kontynuacji tej perykopy w wersji Ewangelii wg św. Mateusza, gdzie mowa o dwóch ślepcach, z których jeden prowadzi drugiego i obydwaj wpadają w dół. Na pytanie uczniów, o zgorszenie faryzeuszy słowami Jezusa, On odpowiada (Mt 15,14): „Zostawcie ich: ślepymi są przewodnikami ślepców, ślepiec zaś ślepca jeżeli poprowadzi, obydwaj do cysterny wpadną” – co odniesione jest właśnie do faryzeuszy jako szafarzy i włodarzy tradycji.

10-12 Jezus piętnuje sztuczki religijno-prawne, służące lekceważeniu tradycji starszych, dlatego właśnie mowa tutaj o rodzicach (starszych) i zmuszaniu do ich lekceważenia na podstawie rzekomo religijnych tradycji.

13 „Niwecząc” (akyrountes) – odbierając Logosowi moc i władzę (kyros). Ten sam rdzeń zawiera greckie słowo „Pan” (kyrios).

„Logos” – zachowuję tutaj greckie brzmienie; logos znaczy „słowo", „rozum”, „rozumna wypowiedź”, ale odnosi także do Samego Jezusa, nazwanego Logosem w Prologu Ewangelii św. Jana.

Dyskusja Jezusa z faryzeuszami ma charakter racjonalnie wyrafinowanej religijno-prawnej polemiki, w której Jezus wygrywa wiecznie oraz odwiecznie. Nie są to jednak czcze groteskowe sofistyczne sztuczki lub też jakaś „wygrana na słowa”, lecz zwycięstwo rozumowe, ukazujące bluźnierczą niespójność ludzkiego myślenia faryzeuszy: im bardziej przypominają oni o religii w nabożnych słowach, tym większe bluźnierstwa i uzurpacje popełniają.

„Zdradziliście” (paredokate). Również „wydaliście”, „przekazaliście”, „podaliście”. Występujący wcześniej pięciokrotnie wyraz „tradycja” (paradosis: wersety 3, 5, 8, 9 oraz  13) ma dokładnie ten sam rdzeń, a wieloznaczność ta ma także swoją kontynuację w łacińskich słowach tradere i traditio oraz dalej w europejskich językach romańskich. Miejsce to połączyć więc można z wystąpieniami tego czasownika, wyrażającymi zdradzenie Jezusa i wydanie Go na śmierć, przygotowane właśnie przez knowania faryzeuszy oraz uczonych (u samego św. Marka są to wersety: Mk 9,31; 10,33!; 14,10-11; 14,18; 14,21; 14,41-42,44; 15,1; 15,10; 15,15). Jezus w dzisiejszej perykopie nie kwestionuje jednak tradycji jako takiej, lecz raczej jej bluźniercze faryzejskie zawłaszczanie.