LWB 04.09

Podsumowanie dwunastego spotkania Letnich Warsztatów Biblijnych „Jak czytać Pismo Święte?”

data: 04.09.2019

temat: Epilogi Ewangelii Janowej - kontynuacja

1. Streszczenie podstawowych założeń, zasad dzielenia, propozycji treści spotkań

Punkty te opisane zostały w sprawozdaniu z pierwszego warsztatowego spotkania (19.06.2019).

2. Odpowiedzi na pytania do J 20,30 – 21,25:

a) Jakie są podobieństwa oraz różnice dwóch „krótkich epilogów” Ewangelii Janowej (J 20,30-31 oraz J 21,24-25)?

c) Jaka jest relacja spisanej Ewangelii wobec misji głoszenia słowa oraz świadectwa apostołów Piotra i Jana?

Krótkie epilogi Ewangelii Janowej zestawione razem tworzą chiazm czyli układ koncentryczny, którego centrum stanowi cały rozdział 21. Chiazm ten ma następującą strukturę (ABCBA):

Epilog 1 (J 20,30-31):

A: to, co niepisane, znaki Jezusa (20,30)

B: to, co zapisano, „abyście wierzyli, że Jezus jest Mesjaszem, Synem Boga”

C: cały rozdział 21 dotyczący relacji św. Jana (umiłowany uczeń, który napisał Ewangelię) i św. Piotra (wybrany na pasterza uczeń, który jest skałą Tradycji Apostolskiej, a więc, od początku, bezpośredniego, ustnego przekazu Ewangelii)

Epilog 2 (J 21,24-25):

B: znów to, co zapisane – uczeń (św. Jan), co napisał (J 21,24)

A: wiele innych [rzeczy], które nie zostały napisane.

Epilogi, wraz z rozdziałem 21, stanowią więc spójną kompozycję literacko-teologiczną, wyrażającą wzajemną komplementarność Pisma Świętego oraz Tradycji, reprezentowanych przez osoby apostołów Jana i Piotra.

Narrator pierwszego epilogu nie ujawnia się i mówi cały czas w liczbie pojedynczej. Natomiast w drugim epilogu pojawia się nagle liczba mnoga („wiemy”, gr. oidamen – J 21,24), aby jednak za chwilę narrator przemówił o sobie samym w pierwszej osobie („nawet nie myślę” - gr. oude oimai). Te zmiany osoby mówiącej nie muszą jednak świadczyć o różnych autorach tekstów obydwu epilogów lub ich fragmentów. Wydają się one raczej sposobem na bardziej bezpośrednie ukazanie Tradycji Apostolskiej, podobnie jak w prologu Pierwszego Listu Janowego, który również jest sformułowany w liczbie mnogiej (ale por. na przykład z jego kontynuacją 1J 2, pisaną w liczbie pojedynczej, a także z epilogiem tegoż listu, który znowu przechodzi z liczby pojedynczej do mnogiej – 1J 5,13-14nn).

Pierwszy epilog podsumowuje przedmiot Ewangelii (znaki Jezusa – J 20,30) oraz jej cel (wiarę i życie – J 20,31).

Drugi epilog podkreśla wiarygodność świadectwa osoby autora (J 21,24) oraz ograniczenia możliwości opracowania tematu (J 21,25). Być może, jeżeli grecki liczebnik „jedno” (J 21,25; gr. hen) odnieść również do Prologu Ewangelii Janowej (J 1,3), dotyczy on również związku nieskończonej Jedności Jedynego Boga z nieskończoną wielością (J 20,24!) Jego opatrznościowych znaków.

Wydaje się, że relacja wielości oraz jedności jest również wpisana w kompozycję obydwu epilogów: pierwszy mówi o „wielu znakach”, które nie mieszczą się w „jednym zwoju”, natomiast drugi – o „wielu zwojach” oraz o zapisaniu znaków „po jednym” (gr. kath'hen). Tak więc jeden zwój nie może pomieścić wielu znaków, a wiele zwojów nie może pomieścić ich wszystkich „po jednym”, ponieważ wynikają one z nieskończonej jedności Boskiego Słowa (J 1,3!). Być może również dlatego Ewangelista w drugim epilogu posługuje się naprzemiennie gramatyczną liczbą pojedynczą oraz mnogą.

b) Dlaczego epilogi te mówią o pisaniu? Jak „spisanie” znaków i czynów Jezusa w Ewangelii można odnieść do prologu Pierwszego Listu św. Jana?

Epilogi mówią o „pisaniu”, podkreślając ścisły i nierozerwalny związek słowa pisanego z bezpośrednim przekazywaniem słowa w tradycji ustnej. Ten sam związek jest wpisany w kompozycję prologu Pierwszego Listu Janowego, gdzie pierwszym autorem listu jest Sam „Logos Życia”, „co był od początku” (J 1,1). Czasowniki użyte w prologu 1J wyrażają zazwyczaj bezpośrednie mówienie, oznajmianie oraz świadczenie, a gatunek literacki 1J, podobnie jak gatunek Listu do Hebrajczyków, stanowi połączenie formy epistolarnej z formą mowy. List był w starożytności uważany za możliwie najbardziej bezpośrednie oraz wiarygodne przedłużenie bezpośredniej mowy jego nadawcy.

d) Jakie inne słowa oraz treści łączą epilogi Ewangelii Janowej z jej prologiem oraz z innymi prologami i epilogami NT?

- „Pisanie” pojawia się również w prologu Pierwszego Listu św. Jana (1J 1,4).

- Pojęcie „wielości” pojawia się na początku prologu Listu do Hebrajczyków, a także na początku prologu Ewangelii Łukaszowej.

- Czasownik „czynić” (poiein) pojawia się w pierwszym wersecie Dziejów Apostolskich, w dwóch znaczeniach: mówi zarówno o tym wszystkim, co Jezus czynił, jak i o „czynieniu mowy Ewangelii” (gr. poiein logon).

- Wyrażenie „Jezus Mesjasz (czyli Chrystus) Syn Boga” otwiera prolog Ewangelii św. Marka (Mk 1,1).

- Wyraz „życie” (gr. dzoe), jako kluczowy dla Janowej teologii, kilkakrotnie pojawia się też zarówno w Prologu Ewangelii św. Jana jak i w prologu Pierwszego Listu św. Jana.

- Wyraz „imię” (gr. onoma) zamyka prolog Listu do Hebrajczyków (Hbr 1,4).

- Pojęcie „świadectwa” (gr. matryria) wielokrotnie występuje w Prologu Ewangelii Janowej, a także w prologu 1 Listu Jana oraz w prologu (pierwszym rozdziale) Janowej Apokalipsy. W Apokalipsie określa on świadectwo Jana Apostoła oraz męczeństwo, będące wyrazem świadectwa pierwszych chrześcijan, natomiast w Prologu Ewangelii Janowej określa on świadectwo Jana Chrzciciela, a także jego męczeństwo. W ten sposób łączy się w tym miejscu (J 21,24) świadectwo św. Jana Apostoła z męczeństwem św. Piotra. Połączenie takie, podkreślając sens męczeństwa jako świadectwa, jednoznacznie wskazuje, że świadectwo jest w tej parze zarówno pierwotne jak i ważniejsze (św. Jan, w przeciwieństwie do Piotra, został „pozostawiony” – J 21,22-23 – aby świadczył).

- Pojęcie „zwoju” (gr. biblion, dosł. „małego zwoju”, „zwoiku”) wielokrotnie pojawia się w Janowej Apokalipsie, również w jej prologu (Ap 1,11) oraz w jej epilogu (Ap 22,18-19 – tutaj połączone z wyrazem logos). Zdrobnienie to pochodzi od słowa biblos, które rozpoczyna Ewangelię Mateuszową (Mt 1,1), a więc również cały Nowy Testament.

Przy opracowywaniu tego punktu korzystałem z książki „Ewangelia według świętego Jana, rozdziały 13-21”. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz ks. Stanisław Mędala CM.

3. Na następnym spotkaniu przedmiotem rozważań będzie Prolog Ewangelii św. Mateusza (Mt 1,1-17) ze szczególnym uwzględnieniem jego pierwszego wersetu (tzw. tytułu – Mt 1,1).

Materiały:

- oryginał grecki

- przekład Biblii Tysiąclecia

- roboczy dosłowny przekład wersetów Mt 1,1-17 z filologicznym komentarzem

- wykład ks. prof. Waldemara Chrostowskiego o Ewangelii św. Mateusza

Pytania do tytułu (Mt 1,1):

a) Jakie jest teologiczne znaczenie otwierającego Nowy Testament wyrazu „zwój” (gr. biblos)?

b) Jakie są podobieństwa oraz różnice tytułów Ewangelii św. Mateusza (Mt 1,1) oraz św. Marka (Mk 1,1), a także Janowej Apokalipsy (Ap 1,1)?

c) Jaki jest sens dopełniacza „zwój zrodzenia”? (biblos geneseos)? Czy dopełniacz ten mówi o zrodzeniu Jezusa (genetivus obiectivus), czy też również o zrodzeniu czegoś lub kogoś przez lub za pośrednictwem Jezusa (genetivus subiectivus, genetivus originis)?

Pytania do genealogii (Mt 1,2-17):

d) Dlaczego genealogia Jezusa rozpoczyna się od osoby Abrahama?

e) Dlaczego jest ona podzielona na trzy czternastki? Jakie znaczenie mają w niej osoba Dawida oraz niewola babilońska?

f) Jaka jest rola czterech kobiet, występujących w Mateuszowej genealogii Jezusa, a także innych jej elementów, które wyróżniają się w jej strukturze?

g) Dlaczego św. Mateusz podaje genealogię Jezusa od strony św. Józefa, mimo że – jak za chwilę sam pisze – Jezus nie jest biologicznym dzieckiem Józefa (Mt 1,18!)
 

4. Bardzo proszę, w miarę możliwości, o przynoszenie ze sobą Pisma Świętego, a także rozdawanych wcześniej na zajęciach materiałów.