LWB 17.07

Podsumowanie piątego spotkania Letnich Warsztatów Biblijnych „Jak czytać Pismo Święte?”

17.07.2019

tematy:

- Prolog Pierwszego Listu świętego Jana – ciąg dalszy

- Prolog Listu do Hebrajczyków – wprowadzenie

1. Streszczenie podstawowych założeń, zasad dzielenia, propozycji treści spotkań

Punkty te opisane zostały w sprawozdaniu z pierwszego warsztatowego spotkania (19.06.2019).

2. Dalsze odczytywanie Prologu Pierwszego Listu świętego Jana

- Przypomnieliśmy, oprócz autorstwa, podstawowy punkt wyjścia porównania prologu Janowego Listu z Prologiem Ewangelii Janowej: obydwa prologi mówią o Słowie (gr. logos), o początku, zasadzie i pierwszej przyczynie (gr. arche) oraz o życiu (gr. dzoe).

- Czasowniki odnoszące się do percepcji zmysłowej (1J 1,1 – słyszenie, widzenie, oglądanie, dotykanie) są nawiązaniem do wcielenia Logosu, opisanego w Prologu Janowej Ewangelii.

- Nie ma tutaj wspomnianych zmysłów niższych (węchu i smaku).

- Dwa czasowniki dotyczące wzroku różnią się: (a) czasem gramatycznym („ujrzeliśmy jesteśmy” – heorakamen – czas perfectum, czas teraźniejszy wyrażający trwające skutki czynności dokonanej wobec „oglądaliśmy/obejrzeliśmy” – etheasametha – aoryst, czas przeszły dokonany); (b) aktywnością podmiotu („ujrzeliśmy jesteśmy” wyraża raczej bierny stan, wrażenie, natomiast „obejrzeliśmy” – aktywną obserwację). Ponadto (c) rdzeń czasownika „obejrzeć”, „oglądać” – theaomai – już w greckiej filozofii miał szczególne znaczenie i określał kontemplację (tak tłumaczony jest na łacinę – contemplatio – grecki termin theoria).

- Jan Ewangelista w prologu Listu pojawia się w podobnym momencie, w którym Jan Chrzciciel pojawia się w Prologu Ewangelii. Obydwaj „świadczą” o Jezusie, z tym że Jan Chrzciciel w liczbie pojedynczej (J 1,6-8), natomiast Jan Ewangelista – który był jego uczniem (mówią o tym najprawdopodobniej, nie wspominając jego imienia, wersety J 1,35.40) – świadczy już, wraz ze swoim nauczycielem oraz z innymi apostołami, w liczbie mnogiej (1J 1,2-3).

- Składnia prologu Pierwszego Listu Janowego: Werset 1J 1,1 mówi o Jezusie i Jego zauważeniu oraz obserwowaniu przez uczniów, czyli o percepcji, która następnie przemienia się w aktywność („świadczymy i oznajmiamy, werset 1J 1,2). Dopiero później obydwa te etapy zostają połączone w jedną całość (werset 1J 1,3), ale tak, że na pierwszym miejscu jest aktywność Wcielonego Logosu, a dopiero po niej następuje ludzkie świadectwo oraz odpowiedź. W ten sposób semicka retoryka, wielokrotnie powtarzając te same wyrazy w odpowiednim układzie, ukazuje hierarchiczność oraz intensywność relacji Wcielonego Boga, wzywającego człowieka do odpowiedzi i wspólnoty.

- W pierwszym wersecie, na początku każdego wersu, czterokrotnie pojawia się grecki rodzajnik określony, występujący również w funkcji zaimka względnego. To bardzo trudno przetłumaczalny wyraz (polskie „co” w roboczym przekładzie oddaje go zdecydowanie gorzej niż „kto”, które jednak z kolei w ogóle nie pasuje do dalszej polskiej składni). Rodzajnik ten najprawdopodobniej odnosi czytelnika do apokaliptycznego odczytania Imienia Bożego („Który jest, Który był – tutaj w przekładzie „Co był od początku” – i Który Przychodzi”).

- Wyrażenie „O Logosie życia” (gr. peri tou logou tes dzoes), odnoszące do Prologu Ewangelii (J 1,4: „W Nim [Logosie] było życie”), stanowi tytuł listu, sformułowany zgodnie ze starożytną konwencją: rozpoczyna go grecki przyimek peri, charakterystyczny dla tytułów klasycznych traktatów. Jednak nawet tytuł pojawia się nie na początku, lecz dopiero po rodzajniku, odnoszącym się do Pierwszego Autora Objawienia, o którym, również na początku, mówi Prolog Ewangelii Janowej: „Na początku był Logos” (J 1,1). W ten sposób zarówno treść jak i niewysłowiona transcendencja Słowa Bożego jest odwzorowana nie tylko w semantyce wyrazów, lecz także w formalnej kompozycji prologów Janowych pism.

- Greckie słowo „życie” (dzoe) oznacza tutaj natomiast nie pojedynczy żywot (bios) ani nawet nie duszę (psyche) jako jego źródło, lecz raczej życie nadprzyrodzone i wieczne, którego żywot doczesny jest zaledwie cieniem.

3. Prolog Listu do Hebrajczyków - wprowadzenie

- Zdaniem ks. prof. Waldemara Chrostowskiego w tych czterech wersetach streszczona jest cała Biblia. Napisany zupełnie innym językiem niż pisma Janowe, prolog ten zawiera treści zbliżone do tematu Prologów Janowych.

- List do Hebrajczyków napisany został do chrześcijan żydowskiego pochodzenia, bardzo dobrze znających Stary Testament w greckim przekładzie Septuaginty. Tradycja przekazała nam jego Pawłowe autorstwo, było ono jednak również wielokrotnie kwestionowane, ponieważ list ten różni się stylem i zawartością od innych pism Apostoła Narodów.

- List ten łączy w sobie wyjątkowe piękno literackiej, retorycznej greki z głęboko zakorzenioną w tradycji Izraela interpretacją Starego Testamentu.

- Według aleksandryjskiej tradycji św. Paweł miał ukryć swoje autorstwo zarówno ze względu na skromność – był uważany za posłanego do pogan (Gal 2,7-9), a Żydzi odrzucili jego naukę (Dz 13,45-47), natomiast tutaj miałby posunąć się zdecydowanie dalej (Dz 9,15!) – jak i ze względu na wrogość Żydów, którzy „postanowili go zgładzić” (Dz 9,23, Dz 21,31).

- Święty Paweł miał też być może, według tradycji aleksandryjskiej przekazanej przez starożytnego historyka Euzebiusza z Cezarei, napisać List do Hebrajczyków pierwotnie po hebrajsku. Tłumaczem listu mógłby być wówczas św. Łukasz (jako uczeń św. Pawła) lub jakiś aleksandryjski uczony chrześcijanin, biegły zarówno w języku hebrajskim (bądź też aramejskim) jak i w grece – a tłumaczenie to dzisiaj nazwalibyśmy raczej objaśniającą zaginiony hebrajski tekst jego grecką, rozwijającą niektóre wątki i myśli, teologiczną parafrazą. W ten sposób już na etapie powstawania Nowego Testamentu – inną drogą, ale w istocie podobnie jak w pismach Janowych – łączyłaby się grecka klasyczna filozofia i retoryka ze Słowem Bożym, obecnym w objawieniu Starego Przymierza.

4. Można przemyśleć na następne spotkanie:

tekst:

- oryginał grecki Prologu Listu do Hebrajczyków

- przekład Biblii Tysiąclecia

- możliwie dosłowny przekład roboczy

komentarz:

- wykład ks. prof. Waldemara Chrostowskiego, wprowadzający do Listu do Hebrajczyków

pytania:

- Jakie słowa nawiązują tutaj do treści prologów Janowych?

- Jaka jest w tym liście relacja Starego i Nowego Przymierza?

- Czy w Prologu Hbr można doszukać się listowego preskryptu? Czy jest tutaj wymieniony autor, adresaci lub ich pozdrowienie?

5. Bardzo proszę osoby, które mają taką możliwość, o przynoszenie ze sobą Pisma Świętego oraz materiałów, które były rozdawane na poprzednich zajęciach (wydruków greckich tekstów, dosłownych przekładów, sugerowanych pytań do tekstów), a także, ewentualnie, własnych pytań oraz notatek.