oryginalnie u źródła
LWB 14.08
Podsumowanie dziewiątego spotkania Letnich Warsztatów Biblijnych „Jak czytać Pismo Święte?”
data: 14.08.2019
temat: Prolog Apokalipsy Janowej
1. Streszczenie podstawowych założeń, zasad dzielenia, propozycji treści spotkań
Punkty te opisane zostały w sprawozdaniu z pierwszego warsztatowego spotkania (19.06.2019).
2. Tytuł Apokalipsy
Greckie słowo apokalypsis tłumaczy się przeważnie na język polski jako „objawienie”, jednak etymologicznie znaczy ono „odsłonięcie” lub „odsłona”, podobnie jak jego łaciński przekład re-velatio, zawierający w sobie rdzeń wyrazu „zasłona” (łac. velum – por. polskie „welon”). Grecka etymologia (od czasownika „od-krywać”: apo-kalypto), zachowana w przekładzie łacińskim, może wiązać źródłowe znaczenie tytułu Apokalipsy z apokaliptycznym otwarciem Świątyni w niebiosach (Ap 11,9), które ks. prof. Mariusz Rosik łączy z rozdarciem zasłony Świątyni Jerozolimskiej przy śmierci Jezusa. Według historyka Józefa Flawiusza, na zasłonie świątyni, oddzielającej Święte Świętych, do którego tylko raz w roku wchodził arcykapłan, aby dokonać ofiary pokropienia krwią zmazującą grzechy w Dzień Przebłagania, miał znajdować się obraz nieba. Tak rozumiany tytuł Apokalipsy łączyłby więc od razu, w jednym wyrazie, Chrystusową Paschę z eschatologią. Wyjaśnia to bliżej odczytanie znaczenia rozdarcia zasłony Świątyni Jerozolimskiej przez ojców Kościoła, streszczone również w artykule ks. prof. M. Rosika.
Tytuł wyrażony pierwszymi trzema wyrazami księgi – „Apokalipsa Jezusa Chrystusa” (Ap 1,1) – stanowi natomiast subtelną polemikę z tytułem „Apokalipsa Jana”, do dzisiaj zresztą używanym, a w starożytności, zgodnie z konwencją, notowanym na końcu zawierającego księgę zwoju jako tzw. subscriptio; tego typu podpis miał w sposób możliwie najkrótszy, uwarunkowany ekonomią zapisu, przedstawić istotę treści tekstu i podać imię jego autora. Wydaje się więc, że „Apokalipsa Jezusa Chrystusa” to tzw. genetivus subiectivus, wyrażający podmiot objawienia (łac. subiectum, por. ang. subject), a więc właśnie jego Pierwszego Autora, zwłaszcza że w wersecie Ap 1,1 Jan pojawia się dopiero jako czwarte z kolei ogniwo przekazywania Apokalipsy – po Bogu, Jezusie Chrystusie oraz aniele, który zwiastuje mu dopiero Słowo Boga. Wydaje się także, że taka konstrukcja pierwszego wersetu podkreśla, że autorem Apokalipsy jest Jezus jako Słowo (gr. logos), co odnosi oczywiście jej czytelnika do Prologu Janowej Ewangelii oraz do Prologu 1 Listu św. Jana. Taką interpretację uzasadnia też dwukrotne wystąpienie w prologu Apokalipsy wyrazu logos (Ap 1,2-3).
Występujące w wersecie Ap 1,8 rozwinięte Imię Boże (Ten Będący i Ten Był, i Ten Przychodzący), nawiązując do objawienia Imienia Bożego Mojżeszowi z wersetu Wj 3,14 (Jestem, który Jestem), legitymizuje proroctwo Jana na wzór legitymizacji Mojżesza wobec narodu wybranego. Ponadto części Imienia, wyraźnie nawiązujące do Jego całości, pojawiają się również w Prologu Ewangelii Janowej (J 1,1-2; 1,15; 1,18), w prologu 1 Listu św. Jana (1J 1,1) oraz w prologu Listu do Hebrajczyków (Hbr 1,3).
Innym odczytaniem tytułu Apokalipsy jest interpretacja dopełniacza „Jezusa Chrystusa” jako tzw. genetivus obiectivus – dopełniacz ten wyrażałby wówczas przedmiot (objekt) objawienia. Wydaje się jednak, że obydwie funkcje dopełniacza nie wykluczają się tutaj, lecz dopełniają.
3. Gatunek literacki Apokalipsy
Ks. prof. Augustyn Jankowski zalicza Janową Apokalipsę zarówno do gatunku piśmiennictwa apokaliptycznego (świadczy o tym sam jej tytuł, jak też symbolika, wiążąca Janowy tekst z innymi żydowskim apokalipsami tamtego czasu) jak i gatunku prorockiego (ponieważ Apokalipsa rozpoczyna się sceną powołania proroka – Ap 1,9-20 – wzorowaną na powołaniach proroków Starego Testamentu). Wydaje się jednak, że tekst Apokalipsy, jako całość, jest również listem okólnym, a preskrypt listów do siedmiu kościołów (Ap 1,4-8; same te listy stanowią natomiast treść rozdziałów 2 i 3 Ap) również można uznać za część prologu, dotyczącego całości księgi, z kilku powodów:
- Perskrypt ten znajduje się między tytułem (Ap 1,1-3) a sceną powołania proroka (Ap 1,9-20).
- W scenie powołania proroka są wymienione te same kościoły.
- Liczba siedem ma charakter symboliczny i oznacza pełnię kościelnego autorytetu, sumę doskonałości boskiej (3) oraz liczby ziemskiej (4). Dlatego wydaje się, że inne, nie wymienione tutaj kościoły Azji Mniejszej (na przykład kościoły w Kolosach, w Milecie, w Troadzie) również mogły być odbiorcami listu okólnego, mimo że zawiera on także uwagi skierowane do poszczególnych adresatów indywidualnie.
- We wszystkich listach, do poszczególnych kościołów, powtarza się skierowany do wszystkich refren: „Kto ma uszy, niech słucha, co Duch mówi kościołom”.
- Ostatnie zdanie całej Apokalipsy (Ap 22,21) stanowi końcowe epistolarne pozdrowienie.
- Na gatunek literacki listu może wskazywać także formalne pokrewieństwo z 1 Listem Janowym, w którego prologu, nietypowym z punktu widzenia starożytnych epistolarnych obyczajów, również podkreślone jest jego Boskie źródło (natchnienie logosu). Pokrewieństwo takie stanowiłoby też ważny kontekst literackiej interpretacji innych listów NT, jako tekstów uobecniających Boże Słowo.
- Wątek uobecnienia słowa pojawia się również w tych zdaniach prologu Apokalipsy, które mówią o czytaniu na głos i słuchaniu jej słów (gr. logosów, Ap 1,3) oraz zawierają wezwania i odpowiedzi „amen” (Ap 1,6-8) – co nasuwa skojarzenia z liturgią synagogalną, podczas której w zgromadzeniu odczytywało się księgi proroków.
Takie połączenie trzech gatunków: apokalipsy, proroctwa oraz listu byłoby w historii literatury wyjątkowe i oznaczałoby również, że prologiem Apokalipsy jest cały jej pierwszy rozdział. W takim ujęciu każda z trzech części w kompozycji tego prologu-rozdziału odpowiadałaby kolejnemu literackiemu gatunkowi (Ap 1,1-3: apokalipsa; Ap 1,4-8: list; Ap 1,9-20: proroctwo). Jednak ponieważ te trzy gatunki składają się tutaj na jedną spójną formalnie całość, werset Ap 1,1, określający gatunek apokaliptyczny, określa również Pierwszego Autora listu – Jezusa Chrystusa, a werset Ap 1,3 nazywa całą księgę „proroctwem”. W preskrypcie listu, w pozdrowieniu, pojawia się też Imię Boże oraz inne elementy formy proroctwa (Ap 1,4.7-8).
4. Na następnym spotkaniu przedmiotem rozważań będzie prolog (pierwszy werset) Ewangelii wg św. Marka (Mk 1,1) wraz z kontekstem następujących po nim wersetów Mk 1,2-15
Pytania:
a) Jak można rozumieć znaczenie słowa „początek” (gr. arche) w Mk 1,1?
b) Co to jest „Ewangelia” jako „dobra wieść” – według Mk 1,1-15? Kto i kiedy ją przekazuje?
c) W Mk 1,1 i w Ap 1,1 powtarzają się słowa w gramatycznej formie dopełniacza: „Jezusa Chrystusa” – co jeszcze łączy początek Markowej Ewangelii z początkiem Apokalipsy?
Materiały:
tekst Mk 1,1-15:
- możliwie dosłowny przekład roboczy z językowymi uwagami:
komentarze – wykłady wprowadzające:
Ewangelia św. Marka – ks. prof. W. Chrostowski
Ewangelia Marka – prof. Krzysztof Mielcarek
5. Bardzo proszę, w miarę możliwości, o przynoszenie ze sobą Pisma Świętego i rozdawanych wcześniej materiałów.