9 lutego – traduttore traditore?

Mk 7,1-13
Przekład: 

1 I ściągają ku Niemu faryzeusze i niektórzy z pisarzy, co przyszli z Jerozolimy.

2 I zobaczywszy, że niektórzy z jego uczniów pospolitymi, to jest nie obmytymi, rękami chleby jedzą – 3 faryzeusze bowiem i wszyscy Żydzi, jeżeli pięścią nie umyją rąk, nie jedzą, trzymając tradycję starszych, 4 i od rynku, jeżeli się nie zanurzą, nie jedzą, i wiele innych jest [rzeczy], które przyjęli trzymać: zanurzenia kubków, i dzbanów, i miedzi, i leżanek –

5 i wypytują Go faryzeusze i pisarze: „Dlaczego nie postępują uczniowie Twoi według tradycji starszych, ale pospolitymi rękami chleb jedzą?”

6 On zaś powiedział im: „Pięknie wyprorokował Izajasz o was obłudnikach, jak napisane jest, że: «Ten lud wargami mnie czci, serce zaś ich z dala trzyma się ode mnie. 7 Na próżno zaś honorują Mnie nauczający nauk [i] nakazów ludzkich».

8 Opuściwszy przykazanie Boga, trzymacie tradycję ludzi”.

9 I mówił im: „Pięknie odkładacie przykazanie Boga, aby tradycję waszą ustanowić.

10 Mojżesz bowiem powiedział: «Czcij ojca swego i matkę swoją» i «Złorzeczący ojcu lub matce niech śmiercią skończy».

11 Wy zaś mówicie: «Jeżeli powie człowiek ojcu lub matce: korban, co jest [tłumaczone]: Darem [ofiarnym], cokolwiek należałoby ci się ode mnie», 12 to już nie pozwalacie mu niczego uczynić dla ojca lub matki, 13 niwecząc logos Boga tradycją waszą, w której zdradziliście. I podobnych takich [rzeczy] wiele czynicie”.

Uwagi: 

1 „Ściągają” (synagontai) – ten sam czasownik odnosi się do apostołów w wersecie Mk 6,30, co Benoît Standaert (powołuje się na niego portal Orygenes+) wyjaśnia jako paralelizm antytetyczny: podobne albo nawet niekiedy identyczne nazywanie rzeczy sobie przeciwstawnych, które ma na celu jeszcze większe podkreślenie ich przeciwieństwa.

2 i 5 „Pospolitymi” (koinois) – słowo z przekładu Jakuba Wujka (w Wulgacie jest communibus). Dosłownie „wspólnymi”, czyli nieoddzielonymi od nieczystych pogan przez obmycie. Paralelizmu antytetycznego można doszukiwać się również tutaj: nieprzestrzeganie żydowskich przepisów wypaczających Boże prawo sygnalizuje w tym wyrazie skierowanie misji apostolskiej do pogan.

3 „Trzymając” (kratountes), a także 4 „trzymać” (kratein) – można ten czasownik rozumieć jako „utrzymywać” [tradycję], ale słowo to znaczy przede wszystkim „rządzić”, „siłą opanować”.

4 „Od rynku” (ap'agoras) – na rynku można było zetknąć się z poganami, więc po powrocie obowiązywało obmycie.

„Zanurzą” (baptisontai), „zanurzenia” (baptosmous) – tym samym rdzeniem określa się chrzest, co ukazuje tradycję faryzeuszy jako bluźnierczą.

5 „Chleb” (artos) jedzony jest wspólnymi (koinois) rękami, a komunia święta to po grecku koinonia.

6 i 9 „Pięknie” (kalos) – znaczy również „dobrze”. Faryzeusze są tutaj, przez ponowne użycie tego słowa w 9, ironicznie porównani do proroka Izajasza.

7 „Nakazów” (entalmata) – słowo bardzo bliskie „przykazaniu” (entole) – obydwa pochodzą od tego samego czasownika. Znowu ironia, są to jednak dwa różne wyrazy.

8 „Trzymacie” (krateite) – znowu nie tyle „zachowujecie”, ile raczej przede wszystkim „zarządzacie”. Takie rozumienie wynika z kontynuacji tej perykopy w wersji Ewangelii Mateusza, gdzie mowa o dwóch ślepcach, z których jeden prowadzi drugiego i obydwaj wpadają w dół. Na pytanie uczniów, o zgorszenie faryzeuszy słowami Jezusa, On odpowiada (Mt 15,14): „Zostawcie ich: ślepymi są przewodnikami ślepców, ślepiec zaś ślepca jeżeli poprowadzi, obydwaj do cysterny wpadną” – co odniesione jest właśnie do faryzeuszy jako szafarzy i włodarzy tradycji żydowskiego narodu.

10-12 Jezus piętnuje sztuczki religijno-prawne, służące lekceważeniu tradycji starszych, dlatego właśnie mowa tutaj o rodzicach (starszych) i zmuszaniu do ich lekceważenia na podstawie rzekomo religijnych tradycji.

13 „Niwecząc” (akyrountes) – odbierając Logosowi moc i władzę (kyros). Ten sam rdzeń zawiera greckie słowo „Pan” (kyrios).

„Logos” – zachowuję tutaj greckie brzmienie; logos znaczy „słowo", „rozum”, „rozumna wypowiedź”, ale odnosi także do Samego Jezusa, nazwanego Logosem w Janowym Prologu. Dyskusja Jezusa z faryzeuszami ma charakter racjonalnie wyrafinowanej religijno-prawnej polemiki, w której Jezus oczywiście zawsze wygrywa. Nie są to jednak czcze sofistyczne sztuczki. Nie jest to też li tylko sprawiedliwa „wygrana na słowa”, lecz także zwycięstwo rozumowe, ukazujące bluźnierczą niespójność ludzkiego myślenia faryzeuszy. Im bardziej przypominają oni o religii w nabożnych słowach, tym większe bluźnierstwa i uzurpacje popełniają, co zawiera się w wyrazowym podobieństwie.

„Zdradziliście” (paredokate). Również „wydaliście”, „przekazaliście”. „Przekazywać”, „wydawać”, i „zdradzać”. to znaczenia tego samego czasownika paradidomi. Wyraz „tradycja” (paradosis) ma również ten sam rdzeń (co więcej, podwójność ta ma także swoją kontynuację w łacińskich słowach tradere i traditio oraz w językach romańskich...) Miejsce to połączyć trzeba zapewne z wystąpieniami tego czasownika wyrażającymi zdradzenie Jezusa i wydanie Go na śmierć, przygotowane właśnie przez knowania faryzeuszy oraz uczonych. U samego Marka są to wersety: Mk 9,31; 10,33!; 14,10-11; 14,18; 14,21; 14,41-42,44; 15,1; 15,10; 15,15. Jezus w dzisiejszej perykopie nie kwestionuje jednak tradycji jako takiej, ale raczej bluźniercze jej zawłaszczenie przez faryzeuszy, które doprowadziło Go na krzyż. Świadczy o tym między innymi trzykrotne (3, 4, 8 – zob. komentarze) użycie czasownika krateo.

Podkreślić warto jeszcze na koniec szczególną w tym kontekście wymowę wyrazu logos. Określa on zarówno wydanego na śmierć Jezusa, jak i Jego słowa, a także rozum. Mamy więc rozumną wypowiedź wcielonego Boga wobec bluźnierców i religijnych uzurpatorów, którzy usiłują przywłaszczyć sobie, poprzez zawłaszczenie tradycji, władzę Boga nad historią zbawienia. Nawet wydanie Boga na krzyż nie zdołało jednak unicestwić prawdy i jej przekazu. Przeciwnie: śmierć Jezusa stała się źródłem dalszego przekazywania Jego Słowa, co wyraża się również w zapisanych w Ewangelii słowach faryzeuszy. Dzięki pogłębionemu rozumieniu dyskusji, które Jezus z nimi prowadzi, można więc lepiej zrozumieć, jak przekazywana jest prawdziwa tradycja.